حق حاکمیت دیجیتال، چیستی و چرایی؟
به گزارش اسمارت کاور، حق حاکمیت دیجیتال (Digital Sovereignty) از مفاهیمی است که در چند سال گذشته مورد توجه سیاستگذاران حوزه دیجیتال در جهان قرار گرفته است. پیش تر این کلیدواژه یا مفاهیمی نزدیک به آن بیشتر توسط دولتمردان کشورهای جنوب (Global South) در واکنش به گسترش تکنولوژی های دیجیتال و فضای مجازی مطرح می شد ولی اثرات متحول کننده بگونه ای بود که امروز جمع کثیری از کشورهای جهان عودت حق حاکمیت دیجیتال خویش را مطالبه می کنند.
علی سعد- مدیر اندیشکده حکمرانی شریف - با بیان این مطلب در یادداشتی که در اختیار ایسنا قرار داده شده است، اظهار داشت: "مرور ادبیات این حوزه نشان از عدم وجود برداشت واحد از این مفهوم در ذهن سیاستگذاران کشورهای مختلف است. این عدم تطبیق، منجر به رویکرد های مختلف برای اعمال آن شده است. شدت و ضعف اعمال سیاست و از طرف دیگر عدم جامعیت اتخاذ این سیاست ها می تواند به ایجاد مشکلاتی در زیست بوم دیجیتال منجر شود.
در سال ۲۰۲۴ و بعد از بیشتر از یک دهه کوشش برای گرفتن حق حاکمیت دیجیتال از جانب نهادهای مدنی، دولت ها و کاربران اینترنت این مفهوم نسبتاً شناخته تر شده و مقالات علمی مختلفی در این باب نوشته شده است. یکی از نخستین تلاشهای رسمی دراین زمینه در کشور فرانسه در سال ۲۰۱۴ به انجام رسید که شورای ملی دیجیتال فرانسه در گزارش خود پیشنهاد کرد حق حاکمیت دیجیتال نقش مهمی در حاکمیت ملی دارد. این مسأله زمانی عنوان شد که بتازگی شاهد تاثیر فزاینده GAFA یعنی شرکت های گوگل، اپل، فیسبوک و آمازون در حوزه اقتصاد ملی کشورها بودیم.
رویه پلت فرم های خیلی بزرگ آنلاین در سالهای اخیر به این صورت بوده که در ازای دریافت اطلاعات شخصی کاربران به آنها خدمات باکیفیت عرضه می دادند؛ اما هیچ یک از کاربران و دولت ها از این که این اطلاعات چگونه و با چه قیمتی به فروش می رفته یا با چه هدفی استفاده می شده، اطلاعی نداشتند.
افشاگری اسنودن، شوک جدی به اروپا
افشای اسناد طبقه بندی شده آمریکا توسط ادوارد اسنودن، یک نقطه عطف در پیگیری حق حاکمیت دیجیتال برای کشورها ایجاد کرد. زمزمه ها و شایعاتی که پیش تر با احتمالات مطرح شده بود، با افشای اسناد توسط اسنودن رنگ حقیقت به خود گرفت و اهمیت پیگیری حق حاکمیت دیجیتال را به رخ کشید.
بیشتر از همه، اروپایی ها به سبب همراهی کم سابقه با شرکت های آمریکایی از این منظر گرفتار نگرانی شدند و تلاش کردند رویکرد خویش را در برابر حق حاکمیت دیجیتال بروزرسانی کنند.
استونی نخستین کشور جهان بود که «سفارتخانه داده» را در لوکزامبورگ تأسیس کرده است که در آن از همه داده های ملی سرورهای خود بک آپ تهیه می کند. این کار هم نیازهای ذخیره سازی داده و هم نیازهایی که برای رسیدن به حق حاکمیت دیجیتال دارد را برآورده می کرد و از ذخیره سازی آنها بر روی پلت فرم های آمریکایی جلوگیری می کرد.
اولین اقدامات تلافی جویانه اروپا و بازبینی در توافقنامه اطلاعات بندر امن
توافقنامه بندرامن یک مثال کامل از تداخل حق حاکمیت ها در دوران اعتماد متقابل و قبل از افشاگری اسنودن بود که از سال ۲۰۰۰ پایه های یک سیستم انتقال داده قانونی و سپر حریم خصوصی را بین اروپا و آمریکا پایه گذاری کرده بود. این توافقنامه برای پشتیبانی از شرکت ها در افشای ناآگاهانه و اتفاقی اطلاعات منعقد شده بود که بر مبنای آن انتقال اطلاعات از اروپا به آمریکا مورد تأیید قرار می گرفت. اما در سال ۲۰۱۵ این توافقنامه توسط دادگاه اروپا متوقف گردید و در سال ۲۰۱۶ نسخه اصلاح شده آن که با دستورالعمل محافظت از حریم شخصی اروپا همخوانی داشت به اجرا درآمد.
پس از آن اتحادیه اروپا قوانینی مانند GDPR و Data Act و Data Governance Act را تدوین کرده اند که همه ابزاری برای کنترل و محافظت از اطلاعات به صورت فرامرزی هستند.
حق حاکمیت دیجیتال و رویه های آن در دنیا
این واژه برای نخستین بار به صورت عمومی توسط دولت چین در سالهای ابتدایی قرن بیست ویکم عنوان شد ولی در سالهای بعد توسط سایر دولتمردان به منظور چارچوب بندی تأثیرات قدرت اینترنت در جهان امروز و نقض حق حاکمیت کشورها به کار گرفته شد.
اما آن چه که از حق حاکمیت دیجیتال امروز در فضای عمومی تعبیر می شود به صورت کلی در سه سطح دولتی، بازیگران اقتصادی و حقوق فردی مورد استفاده قرار می گیرد و ارجاع به قدرت تصمیم گیری و اجرا در مورد داده های فضای دیجیتال، دستگاهها و سخت افزارهای در رابطه با این فضا و قوانین این حوزه است. باید دقت داشت حق حاکمیت دیجیتال بر مبنای زاویه نگاهی که به آن انداخته شود و تفسیری که مطرح می شود، تغییر می کند.
یک زاویه نگاه به این مفهوم بر «توانایی برای اعمال قدرت و کنترل بر منابع و مردم در یک چارچوب مرزی مشخص» اشاره می کند بنابراین حق حاکمیت دیجیتال از این زاویه نگاه به مفهوم اعمال قدرت دولت برای اجرای قوانین و اعمال آن در قلمرو دیجیتالی خود و محدود کردن تأثیرات بازیگران خارجی در آن است.
حق حاکمیت همینطور در قالب روابط بین دولت ها هم می تواند تفسیر شود. میزان استقلال از فشار یا اثرات خارجی در این تفسیر اهمیت مضاعف می یابد. این زاویه نگاه که به شکلی مبنای مقررات بین المللی هم بر مبنای آن پایه گذاری شده است، حق حاکمیت دولت ها در مرزهای سرزمینی مورد شناسایی قرار می گیرد و حقوق و مسئولیت های دولت در فضای دیجیتال هم به رسمیت شناخته می شود.
آخرین زاویه نگاه به این مفهوم می تواند به معنای توانایی افراد و جوامع با فرهنگ های خاص باشد که بتوانند در سطح قابل قبولی از استقلال و خودشکوفایی در تصمیم گیری، اقدامات شان را به انجام برسانند. این رویکرد از حق حاکمیت دیجیتال بر حق شهروندان تمرکز کرده و آزادی بیان در فضای مجازی و میزان کنترل افراد بر داده هایشان را مورد توجه قرار می دهد. باید دقت کرد که حق حاکمیت دیجیتال معمولا با کلیدواژه های حق حاکمیت تکنولوژیکی، حاکمیت اطلاعاتی، سایبری، اینترنت، داده که با آنها هم پوشانی دارد به کار می رود.
حق حاکمیت دیجیتال مدیریت موثر داده ها را دنبال می کند و نظارت بر داده هایی که تولید می شود، محل هایی که آنها نگهداری می شوند و نسبت آن با قوانین و دستورالعمل های ملی و جهانی تاکید دارد.
حق حاکمیت دیجیتال دیجیتال از دو بخش تشکیل شده است: ۱. حق حاکمیت داده ۲. حق حاکمیت تکنولوژی. حق حاکمیت داده به معنای میزان کنترل بر داده هایی است که تولید یا استفاده می شوند و حق حاکمیت تکنولوژی به معنای میزان کنترل بر تکنولوژی های دیجیتالی است که استفاده می شود.
دارایی دیجیتال (Digital Asset) را هم در این میان باید مهم تلقی نمود. دارایی دیجیتال شامل با ارزش متعلق به شرکت یا کشور است که به صورت دیجیتال نگه داری می شود مانند تصاویر، ویدئو ها، اسناد، وبسایت و...
چرا حق حاکمیت دیجیتال مهم است؟
اقتصاد مدرن وابستگی زیادی به داده و اطلاعات پیدا کرده است. گزارش کمیسیون اروپا بیان می کند که میزان داده تولید شده از ۳۳ زتا بایت (۳۳ میلیارد گیگابایت) در سال ۲۰۱۸ به ۱۷۵ زتابایت (۱۷۵ میلیارد گیگابایت) در سال ۲۰۲۵ خواهد رسید. میزان این داده هر ۱۸ ماه، دوبرابر می شود. این گزارش همینطور می افزاید که ارزش اقتصاد داده تا سال ۲۰۲۵ به ۵۵۰ هزار میلیارد دلار خواهد رسید که برابر ۴ درصد تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا خواهد بود.
حدود ۸۰ درصد از داده تولید شده در صنعت، قابل استفاده نیست. شاید این عدد عجیب به نظر برسد ولی یکی از علل آن توسعه امنیت دیجیتال در ۱۰ سال اخیر است که جلوی استفاده بی ضابطه از داده را گرفته است.
لذا محافظت از این دارایی های دیجیتال برای کشورها با برای کسب منافع اقتصادی و سیاسی مهم و پر اهمیت می شود. محافظت از حقوق فردی و رعایت حریم شخصی شهروندان در فضای مجازی که در سالهای اخیر شاهد روند فزاینده مطالبه آن هستیم هم از دیگر مسائلی است که حاکمیت دیجیتال را برای کشورهای مختلف پر اهمیت می کند.
به دلیل بِکر بودن بحث حاکمیت دیجیتال در این یادداشت تلاش شد به مفهوم شناسی و سیر تاریخی تکوین آن اشاره شود و برای تکمیل بحث در یادداشت بعدی تلاش خواهد شد به صورت مصداقی رویه های مختلفی که در کشورهای دنیا در این خصوص دنبال شود، تشریح و در نهایت وضعیت کشورمان در حوزه حاکمیت دیجیتال مورد بحث قرار گیرد.
منبع: اسمارت كاور
مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب